A-Sağlık Hizmetlerinde Planlamanın Genel Esasları
Türkiye’de 2003 yılında uygulamaya konulan Sağlıkta Dönüşüm Programı’yla bütün sağlık yatırımları gözden geçirilerek detaylı bir sağlık envanteri oluşturulmuştur. Bu envanter sonuçlarına göre kamu sağlık yatırımlarını yeniden planlanmıştır. Daha önce planlan sağlık yatırımların finansal, tıbbi ve teknik analizleri yapılmıştır. Sağlık yatırım planlamaları ilçe, il ve bölge düzeyinde, yerinde incelenerek ve yerel yöneticilerle birlikte yapılmıştır. Sağlık yatırım projeleri öncelik ve önem sırasına göre tekrar tasnif edilerek yatırım bütçelerinin daha akılcı olarak kullanılmasını sağlanmıştır.
Türkiye’de sağlık tesisi planlaması, her il genelinde öncelikle birinci basamak sağlık hizmetleri, acil sağlık hizmetleri, hastane hizmetleri, bölgesel planlamadaki özellikli sağlık hizmetleri sıralamasına uygun olarak yapılmaktadır.
Sağlık tesisi yatırımı yapmak isteyen üniversitelerin, kamu ve özel hukuk tüzel kişilerin ve gerçek kişilerin ile ilgili mevzuatında sağlık kuruluşu açıp işletmeye dair yetkisi bulunan kamu kurum ve kuruluşlarının açmak istedikleri sağlık tesisleri için yatırım yapmadan önce Sağlık Bakanlığından izin alması zorunludur.
Sağlık Bakanlığı tarafından ülkedeki mevcut sağlık tesislerinin bina, hizmet, kapasite kullanım oranları ve dağılımlarının sağlık hizmet bölgesi bazında hazırlanmalı ve buna göre ihtiyaç planlamaları yapılmalıdır.
Bu planlamalarda şu hususlara dikkat edilmelidir;
- Mevcut sağlık tesislerinin kapasite kullanım oranları yeterli olanların kapasitelerinin korunması, eksik kapasite olan yerlere kapasite artışı ya da yeni sağlık tesisi planlaması, ihtiyaçtan fazla sağlık tesisi olan yerlerde yeni sağlık tesisi planlanmaması gerekir.
- Sağlık hizmet bölgeleri çerçevesinde planlanan ancak, açılması zaman alacak sağlık tesislerinde sunulması hedeflenen hizmetleri hâlen sunan ve planlamanın üstünde kapasitesi bulunan sağlık tesislerinin kapasitesi, yeni açılan sağlık tesisinin kapasitelerinin tamamlanmasından sonra yeniden düzenlenmelidir.
- B-Sağlık Hizmet Bölgelerinin Planlanması
Sağlık hizmet bölgesi, sağlık hizmetlerinin planlanması amacıyla, ülkenin coğrafi yapısı, nüfus dağılımı, nüfusun sağlık tesislerine uzaklıkları, ulaşım imkânları ile mevcut sağlık tesisleri ve sağlık insan gücü dikkate alınarak Sağlık Bakanlığı’nca belirlenmektedir. Nüfus, yerleşim yerleri ve ulaşım imkânları dikkate alınarak bir veya birkaç ilden oluşturulan bu yapıya “Sağlık Hizmet Bölgesi” adı verilir. Her bir sağlık hizmet bölgesi planlama çalışmalarında; bölge merkezi il, il, güçlendirilmiş ilçe ve diğer ilçeler olarak alt gruplara ayrılır. Sağlık hizmet bölgeleri aşağıdaki prensipler dikkate alınarak planlanmaktadır:
- Kendi nüfusu ile birlikte nüfus, ulaşım imkânları, sağlık insan gücü mevcudu, sağlık tesislerinin şartları, hizmet sunum kapasitesi ile sağlık hizmet bölgesi içinde yer alan diğer illere özellikli sağlık hizmeti veren, bünyesinde kamu, üniversite ve özel sağlık tesisi bulunan iller bölge merkezi il olarak tanımlanır. Bu ilde Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerde yatak sayısı; on bin kişiye 30 (otuz) yatak olacak şekilde planlanmaktadır. Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerde ihtiyaç halinde on bin kişiye 30 (otuz) yataktan en fazla on bin kişiye 40 (kırk) yatak olacak şekilde kapasite artırımı yapılabilmektedir. Nüfus ve sağlık hizmeti ihtiyacı fazla olan büyükşehirlerde birden fazla sağlık hizmet bölgesi planlanabilmektedir.
- Bir sağlık hizmet bölgesi içerisinde bölge merkezi il dışında kalan illerde hastane yatak sayısı on bin kişiye 20 (yirmi) yatak planlanmaktadır.
- Kendi nüfusu ile birlikte nüfus, ulaşım imkânları, sağlık insan gücü mevcudu, sağlık tesislerinin şartları, hizmet sunum kapasitesi ile kendisine komşu diğer ilçelere de sağlık hizmeti vermesi planlanan ilçeler güçlendirilmiş ilçe olarak tanımlanmaktadır. Bu ilçelerde hastane yatak sayısı on bin kişiye 15 (on beş) yatak planlanmaktadır.
- Sadece kendi nüfusuna hizmet verecek hastane kapasitesi planlanan ilçelerde, hastane yatak sayısı on bin kişiye 10 (on) yatak planlanmaktadır.
- Planlamada belirlenen sayıların üzerinde yatak sayısına ihtiyaç duyulması halinde yeni hastane yatırımlarına izin verilmektedir.
- Bir ilde kamu ve özel sektöre ait sağlık tesislerinde bulunan hasta yatağı kapasitesi on bin kişiye 50 (elli) yataktan yüksek ise kapasite kullanım oranları dikkate alınarak hasta yatak kapasiteleri azaltılabilir.
- İl ve ilçe bazında nüfus yoğunlukları, mevcut sağlık tesisleri ve kapasite kullanım oranlarına göre belirtilen oranları geçmemek üzere nihai planlarda yapılacak değişiklikler üç yılda bir yenilenmektedir.
- C-Sağlık Hizmetlerinde Planlama Çeşitleri
Kaliteli bir sağlık hizmetinin gerçekleştirilmesi ve sürdürülmesinde planlama önemli bir parametredir. Birçok ülke sağlık planlamasını farklı yaklaşımlarla gerçekleştirmektedir. Bazı ülkeler (İngiltere, Fransa) planlamayı merkezi yönetim üzerinden gerçekleştirirken, bazı ülkeler (Danimarka, Finlandiya, İtalya, Yeni Zelanda) bu denetlemeyi bölgesel idarelere bırakmıştır. Ancak merkezi yönetim tarafından planlama yapılan ülkelerde bölgesel yönetimlerin, bölgesel yönetimlerce planlama yapılan ülkelerde de merkezi yönetimin görüşleri her zaman dikkate alınmaktadır. Planlamanın kapsamı yönünden bir değerlendirme yapmak gerekirse gene bazı ülkeler (Fransa, Almanya, İtalya) yalnız hastane hizmetlerini planlarken, bazı ülkeler ise (İngiltere, Danimarka, Kanada) hem hastane hizmetlerini, hem de ayaktan bakım hizmetlerini planlamaktadır.
Türkiye’de sağlık hizmetleri planlaması büyük ölçüde Sağlık Bakanlığı tarafından taşra teşkilatlarının da görüşleri alınarak merkezi bir şekilde yapılmakta veya onun belirlediği standartlara göre uygulanmaktadır. Sağlık hizmet planlamasının çok önemli bir unsuru olarak görülen hastane planlaması dışında diğer sağlık hizmet hizmetlerinin planlaması da sağlık hizmetlerinin dağılımın dengeli ve erişilebilir olması açısından oldukça önemli görülmektedir. Türkiye’de hastanelerin yanında tıp merkezleri, poliklinikler, muayehaneler, serbest eczaneler, aile hekimliği merkezleri, sağlık evleri, 112 acil hizmet birimleri gibi sağlık hizmet sunucuları da planlamanın önemli unsurları olarak değerlendirilmektedir.
Türkiye’de sağlık hizmetleri planlaması yapılırken sağlık hizmet sunucularının planlamasının yanında hastane yataklarının, sağlık insan gücünün, özellikli sağlık hizmetlerinin, tıbbi cihazların, hizmet alımlarının ve finansmanında planlanması yapılmaktadır.
Türkiye’de kamu ve özel sağlık işletmeleri, sağlık tesisi sayısı, sağlık insan gücü ve tıbbi teknolojik cihazlar dikkate alınarak ülke genelinde dengeli ve adil dağılımı sağlamak için bir bütün olarak Sağlık Bakanlığı’nca planlanır.
Türkiye’de sağlık hizmetlerinin planlaması ile ilgili atılmış en önemli adım 15 Şubat 2008 tarihinde alınan kararlardır. Türkiye’de sağlık hizmet planlaması çeşitleri aşağıda ayrıntılı bir şeklide çıkarılmıştır;
1-Sağlık Hizmet Sunucularının Planlanması
a-Birinci Basamak Sağlık Tesislerinin Planlaması
b-Hastanelerin Planlanması
c-Ağız-Diş Sağlığı Hizmet Sunucularının Planlanması
d-Serbest Eczanelerin Planlanması
2-Hastane Yataklarının Planlanması
3-Sağlık İnsangücünün Planlanması
4-Özellikli Sağlık Hizmetlerinin Planlanması
a-Onkoloji Hizmetlerinin Planlanması
b-Erişkin Kalp Merkezlerinin Planlanması
c-Çocuk Kalp Merkezlerinin Planlanması
d-Yoğun Bakım Yataklarının Planlanması
e-Yanık Tedavi Birimlerinin Planlanması
f-Replantasyon Merkezlerinin Planlanması
g-Hiperbarik Oksijen Tedavisi Merkezlerinin Planlanması
h-Kemik İliği Nakli Merkezlerinin Planlanması
i-Organ ve Doku Nakli Merkezlerinin Planlanması
j-Diyaliz Merkezlerinin Planlanması
k- Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezlerinin Planlanması
l-Genetik Hastalıklar Merkezlerinin Planlanması
m-Perinatal Merkezlerinin Planlanması
n-Prematüre Retinopatisi Tanı ve Tedavi Merkezlerinin Planlanması
o-Palyatif Bakım Hizmetlerinin Planlanması
p-İnme Merkezleri ve Ünitelerinin Planlanması
q-Robotik Yürüme Merkezlerinin Planlanması
r-Robotik Cerrahi Merkezlerinin Planlanması
s-El Cerrahisi Hizmetlerinin Planlanması
t-Girişimsel Radyoloji Hizmetlerinin Planlanması
2-Tıbbi Cihaz Planlaması
3-Hizmet Alımlarının Planlaması
a-Tıbbi Hizmet Alımlarının Planlaması
b-Destek Hizmet Alımlarının Planlaması
4-Finansal Planlama
