SEPSİS NEDİR?

Sırma OSMAN/ MSc

SEPSİS

Sepsis Nedir?

Sepsis, vücudun bakteriyel enfeksiyona verdiği yanıtın sebep olduğu, yaşamı tehdit eden bir durumdur. Vücut bakteriyel enfeksiyonla savaşmak için bağışıklık sistemini aktive eden çeşitli kimyasalları kan dolaşımına salgılar. Mevcut enfeksiyonun kontrol edilemediği durumlarda vücudun enfeksiyona verdiği tepki kontrolden çıkar, birden fazla organ sistemine zarar verebilecek değişiklikler tetiklenir. Bu tabloya genel olarak “Sepsis” ismi verilir. Sepsis eğer erken teşhis edilip, kontrol altına alınmazsa “septik şok” durumuna ilerler. Septik şoka giren hastaların kan basıncı düşer, yaygın bir enflamasyon sonucunda hastaların %15-30’u kaybedilir. ^1,2

Rakamlar ile Sepsis

• Global sepsis epidemiyolojik yükünün tespit edilmesi zordur. Ancak sepsisin, her yıl dünya çapında 30 milyondan fazla insanı etkilediği ve potansiyel olarak 6 milyon kişinin ölümüne yol açtığı tahmin edilmektedir.³

• Her yıl 3 milyon yenidoğan ve 1,2 milyon çocuğun sepsis olduğu düşünülmektedir ⁴, yenidoğan sepsisine bağlı her on ölümden üçünün dirençli patojenlerden kaynaklandığı öne sürülmektedir.⁵

• Gebelik ve doğum ile ilgili her on ölümden biri, düşük ve orta gelirli ülkelerde meydana gelmektedir. Sepsis nedeniyle meydana gelen ölümlerin % 95’inden fazlası maternal sepsis nedeniyle gerçekleşir.⁶ Her yıl gerçekleşen yaklaşık bir milyon yenidoğan ölümü ise, maternal sepsis gibi anne kaynaklı enfeksiyonlar ile ilişkilidir.⁷

Sepsis Risk Grubu

Enfeksiyondan etkilenen her hastanın, sepsisin hayatı tehdit eden koşullarına maruz kalma ihtimali vardır. Ancak hamile kadınlar, yenidoğanlar, yaşlılar, hastaneye yatırılan ya da yoğun bakım hastaları, HIV / AIDS’li kişiler, karaciğer sirozu, kanser ya da böbrek hastalığı veya otoimmün hastalıklara sahip olan bazı hassas popülasyonlar yüksek sepsis riski altındadır.⁸

Belirtiler ve Semptomlar

Sepsis, tıbbi açıdan acil bir durumdur ve çabuk müdahele hastanın hayatta kalma olasılığını artırmaktadır. Bununla birlikte, sepsisin birden çok organı farklı şekilde etkilemesi ve zaman içinde değişen doğası sebebi ile, hastalar farklı zamanlarda faklı belirti ve semptomlar gösterebilirler. Önemli belirti ve semptomlar arasında; ateş veya düşük vücut sıcaklığı, titreme, değişen zihinsel durum, solunum zorluğu / hızlı solunum, artan kalp atış hızı, zayıf nabız / düşük kan basıncı, düşük idrar çıkışı, siyanotik veya benekli cilt, soğuk ekstremiteler, aşırı vücut ağrısı veya rahatsızlık bulunur.^9,10,11 Sepsisten şüphelenmek, erken tanı için atılabilecek en doğru adımdır.

Sepsis nasıl önlenir?

Sepsisin önlenmesinde iki ana adım vardır:

• Mikrobiyal bulaşın ve enfeksiyonun önlenmesi
• Enfeksiyonun sepsis’e ilerlemesinin önlenmesi.

Toplumda enfeksiyonun önlenmesi, el yıkama ve temiz yiyecek hazırlama, temizlik ve su kalitesinin ve bunların kullanılabilirliğinin iyileştirilmesi gibi etkili hijyen uygulamalarının hayata geçirilmesini, özellikle de yüksek risk altındakiler için aşılara erişim sağlamayı ve bunun yanı sıra uygun beslenmeyi içerir. Yenidoğanların emzirilmesi de bu kategoride değerlendirilir.

Sağlık tesislerinde enfeksiyonun önlenmesi, temel olarak, fonksiyonel, temiz ve iyi çalışan bir çevre ve ekipmanın yanı sıra, etkili hijyen uygulamaları (özellikle el hijyeni) ve önlemlerin alınmasını kontrol eden, enfeksiyon önleme ve kontrol programlarına ve ekiplerinin doğru çalışmasına dayanır.

Hem toplum hem de sağlık tesislerinde sepsis gelişiminin önlenmesi, sepsis belirti ve semptomlarının erken saptanmasını, enfeksiyonun uygun antibiyotik tedavisini ve kullanılan doğru antibiyotiğin optimizasyon için yeniden değerlendirilmesini gerektirir.

Bilimsel kanıtlar, enfeksiyondan korunmanın etkinliğini açıkça göstermektedir. Örneğin, sağlık hizmetlerinde el hijyeni uygulamasının iyileştirilmesi, enfeksiyonu %50’ye kadar azaltabilmektedir.¹² Su, temizlik ve hijyen (WASH) iyileştirmeleri, dünya genelindeki toplam hastalık yükünün % 10 oranında azalmasına neden olabilmektedir.¹³ Aşılar, her yıl 2 ila 3 milyon insanı, enfeksiyona bağlı olarak meydana gelen ölümden korumaktadır.¹⁴

Tanı ve Klinik Yönetim

Bazı biyobelirteçlerin tespiti ile birlikte, yukarıda listelenen belirti ve semptomların yakalanması, sepsisin erken teşhisi ve uygun klinik yönetiminin zamanında yapılabilmesi için çok önemli unsurlardır. Erken tanı konması sonrasında, sepsise neden olan enfeksiyonun patojeninin tanımlanmasına yardımcı olan teşhis yöntemleri, hedefe yönelik antimikrobiyal tedaviyi doğru kullanmak için önemlidir. Antimikrobiyal direnç (AMR), sepsisin klinik yönetimini tehlikeye atabilir, çünkü sıklıkla ampirik antibiyotik tedavisi gerekmektedir. Bu nedenle, AMR epidemiyolojisinin anlaşılması oldukça önemlidir. Sepsis tedavisinin ilk aşamasında, hastanın sıvı hacim durumunu iyileştirmek için, erken sıvı resüsitasyonu hayati önem arz etmektedir. Ek olarak, doku perfüzyonunu iyileştirmek ve korumak için vazopressörlere ihtiyaç duyulabilir. Hayati belirtilerin izlenmesi de dahil olmak üzere, muayeneler ve yeni tanı testleri, zaman içerisinde uygun sepsis yönetimine rehberlik edecektir.

Kaynak:

1. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sepsis/symptoms-causes/syc-20351214
2. Gaieski DF, Edwards JM, Kallan MJ, Carr BG. Benchmarking the incidence and mortality of severe sepsis in the United States. Crit Care Med [Internet]. 2013 May; 41(5):1167-74. from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23442987 Link to external Web site doi: 10.1097/CCM.0b013e31827c09f8.
3. Fleischmann C, Scherag A, Adhikari NK, et al. Assessment of Global Incidence and Mortality of Hospital-treated Sepsis. Current Estimates and Limitations. Am J Respir Crit Care Med 2016; 193(3): 259-72
4. Fleischmann-Struzek C, Goldfarb DM, Schlattmann P, Schlapbach LJ, Reinhart K, Kissoon N. The global burden of paediatric and neonatal sepsis: a systematic review. The Lancet Respiratory medicine 2018; 6(3): 223-30.
5. Laxminarayan R, Matsoso P, Pant S, et al. Access to effective antimicrobials: a worldwide challenge. Lancet 2016; 387(10014): 168-75.
6. Say L, Chou D, Gemmill A, et al. Global causes of maternal death: a WHO systematic analysis. The Lancet Global health 2014; 2(6): e323-33.
7. (5) Reproductive, Maternal, Newborn, and Child Health: Disease Control Priorities, Third Edition (Volume 2). In: Black RE, Laxminarayan R, Temmerman M, Walker N, eds. Reproductive, Maternal, Newborn, and Child Health: Disease Control Priorities, Third Edition (Volume 2). Washington (DC): The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank(c) 2016 International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank.; 2016.
8. Gotts JE, Matthay MA. Sepsis: pathophysiology and clinical management. British Medical Journal 2016
9. United States Centers for Disease Control and Prevention. Healthcare Professional (HCP) Resources : Sepsis. 2018-02-01T06:23:15Z. https://www.cdc.gov/sepsis/get-ahead-of-sepsis/hcp-resources.html (accessed April 10 2018)
10. (10) Global Sepsis Alliance. Toolkits. https://www.world-sepsis-day.org/toolkits/ (accessed April 10 2018)
11. (11) UK SepsisTrust. Education. 2018. https://sepsistrust.org/education/ (accessed April 10 2018).
12. Luangasanatip N, Hongsuwan M, Limmathurotsakul D, et al. Comparative efficacy of interventions to promote hand hygiene in hospital: systematic review and network meta-analysis. British Medical Journal. 2015;351:h3728
13. Pruss-Ustun A, Bartram J, Clasen T, et al. Burden of disease from inadequate water, sanitation and hygiene in low- and middle-income settings: a retrospective analysis of data from 145 countries. Tropical medicine & international health : TM & IH 2014; 19(8): 894-905
14. World Health Organization. Fact sheet: Immunization coverage. 2018-04-10 14:55:37