Mehmet ATASEVER
Bürokrat/KİK Eski Üyesi/Akademisyen
Mhatasever@gmail.com
Mehmetatasever.org
Sağlık hizmetlerinin finansmanı, birçok ülkede çözümü oldukça zor ve önemli bir konu olmuştur. Sağlık hizmetlerinin finansmanının önemli ve birbiriyle ilişkili 3 ayağı bulunmaktadır. Bunların birincisi; sağlık hizmetlerinin finansmanı için yeterli fonun toplanması, ikincisi; ödeyiciler arasında risk paylaşımı esasına dayalı olarak fonların havuzlanması ve üçüncüsü; fonların gerekli sağlık hizmetinin satın alınması veya sağlanması için uygun biçimde kullanılmasıdır.
Sağlık harcamalarının temel belirleyicileri arasında hem yapısal hem de durumsal/dönemsel faktörler yer alabilmektedir. Bu faktörler; sağlık sistemlerinin nasıl organize edildiği ve yönetildiği, nüfusun sağlık ihtiyaçları, ekonomik gelişme ve kişi başı gelir düzeyi, sosyo-kültürel faktörler, sağlık güvencesinin varlığı, sağlık hizmetini sunanların davranışı, hizmet sunumu ve hekim ödeme modelleri, nüfusun ve hastaların artan beklentileri, teknolojik gelişmeler, kullanım biçimlerinin değişmesi, hastalık dokusundaki değişimler, politik değişimler, çocuk nüfus oranı ve nüfusun yaşlanması ile birlikte sağlık hizmetleri ihtiyaçlarının artması olarak belirtilebilir. Sağlık harcamalarında bu belirleyicilerin payı, etkisi ve önemi ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir.
Ülkelerin genelinde, sağlık politikası üreten kişiler için asıl önemli konu; insanlarının ihtiyaç duydukları anda ihtiyaç duydukları sağlık hizmetine ulaşmalarının nasıl garanti edileceği ve kişilerin sağlık harcamalarının finansal riskine karşı nasıl korunacağıdır. Sağlık finansmanı konusunda 3 farklı yöntem bulunmaktadır: Kamusal Finansman Modeli, Özel Finansman Modeli, Karma Finansman Modelidir. Türkiye’de sağlık sisteminin finansman yapısı karma özellik göstermektedir.
Sağlık sisteminin sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından ülke ekonomilerinden sağlığa ayrılan pay ve sağlık harcamalarının seyri her zaman en önemli konulardan biri olmuştur. Türkiye’de sağlık harcamaları Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından izlenmekte ve tahmin edilmekte olup 2019 yılı sağlık harcamaları 19 Kasım 2020 tarihinde açıklanmıştır.
TÜİK tarafından açıklanan bu rakamlara göre toplam sağlık harcaması 2019 yılında bir önceki yıla göre %21,7 artarak 201 milyar 31 milyon TL’ye yükselmiştir. Genel devlet sağlık harcaması %22,5 artarak 156 milyar 819 milyon TL’ye ulaşmıştır. Özel sektör sağlık harcaması ise %18,8’lik bir artış oranı ile 44 milyar 212 milyon TL olarak tahmin edilmiştir.
Türkiye’de 2019 yılında; genel devlet sağlık harcamasının toplam sağlık harcamasına oranı 2019 yılında %78,0, özel sektör sağlık harcamasının ise %22,0 olarak gerçekleşmiştir. Genel devlet ve özel sektörün alt bileşenlerine bakıldığında, 2019 yılında Sosyal Güvenlik Kurumu %51,7, merkezi devlet %25,6, hanehalkları %16,7, sigorta şirketleri %2,9, hanehalklarına hizmet eden kar amacı gütmeyen kuruluşlar ile diğer işletmeler %2,4, mahalli idareler %0,7’lik bir paya sahip olmuştur.
Cari sağlık harcaması 2019 yılında bir önceki yıla göre %21,1 artarak 187 milyar 673 milyon TL’ye yükselmiştir. Sağlık harcamaları kapsamındaki yatırımlar %30,5 artarak 13 milyar 357 milyon TL’ye ulaşmıştır.
Toplam sağlık harcamasının sağlık hizmeti sunucularına göre dağılımı incelendiğinde, ilk üç sıra 2019 yılında da değişmemiştir. Sağlık hizmetleri ve ürünleri satın almak için başvurulan sağlık kurumları içerisinde en büyük payı 2019 yılında %48,2 ile hastaneler oluşturmuştur. Hastaneleri sırasıyla %25,8 ile perakende satış ve diğer tıbbi malzeme sunanlar ve %11,9 ile ayakta bakım sunanlar izlemiştir.
Kişi başına sağlık harcaması 2018 yılında 2.030 TL iken, 2019 yılında %19,9 artarak 2.434 TL’ye yükselmiştir.
Hanehalkları (cepten harcamalar) tarafından tedavi, ilaç vb. amaçlı yapılan cepten sağlık harcaması 2019 yılında bir önceki yıla göre %17,4 artarak 33 milyar 626 milyon TL’ye ulaşmıştır. Hanehalkı cepten sağlık harcamasının toplam sağlık harcamasına oranı 2019 yılında %16,7 olarak gerçekleşmiştir.
Toplam sağlık harcamasının Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’ya (GSYH) oranı 2018 yılında %4,4 iken, 2019 yılında %4,7 olmuştur. Cari sağlık harcamasının GSYH’ye oranı ise 2018 yılında %4,1 iken, 2019 yılında %4,3 olarak gerçekleşmiştir.
2019 sağlık harcamaları ile ilgili göze çarpan en önemli hususlar; uzun yıllar sonra sağlık harcamalarının GSYH oranında önemli bir oranda artış meydana gelmesi, 2018 yılında %4,4 iken, 2019 yılında %4,7 yükselmesidir. Bunun yanında ilaç harcamalarında %25,4 artış ve sağlık yatırım harcamalarındaki %30,5’luk artış dikkat çekicidir.
