ESRA ÖZ YAZDI…
Geçtiğimiz günlerde bir WhatsApp grubunda Covid-19’a iyi geldiği iddia edilen bitkisel bir üründen bahsedildi. Birçok kişi bu ürünü öven ve tavsiye eden mesajlar gönderirken, haber yapmam önerildi. İşte film o noktada koptu ve hikâye o noktada başladı.
Bu yazışmalar sürerken, içeriğini tam olarak bilmeden bir ürün savunuluyor ve Covid-19 için aşının olmadığı bu ürünü kullanmak gerektiğinden söz ediliyordu. Başta cevap vermemeyi düşündüm, ancak sonra hiçbir zararı olmadığı iddia edilen ürünü alıp kullanma ihtimali olacaklar aklıma gelince gazetecilik reflekslerim harekete geçti.
Bu tür ürün tanıtımları çok fazla iletiliyor ve ben hepsine “hayır” diyorum. Kanıtlanmamış, faz çalışmaları yapılmamış, içeriğinde ne olduğunu bilmediğimiz bu ürünler insanların hayatlarına mal olabiliyor. Aşının öncelikli olması gerektiğini söyledim.
Sonra karşı çıkan mesajlar zinciri başladı, doktorlarının kontrolünde hareket etmeleri gerektiğini söyledim. Tabii burada kanıta dayalı bilimsel veriler ışığında hareket eden doktorlardan söz ediyorum. İtirazlar devam etti, sonunda bu tür ürünlerin haberini yapmadığımı ve insanların hayatıyla oynanmaması gerektiğini yineledim.
Konuşanın hiç mi suçu yok, suçlu hep mi medya?
Sonuç ne oldu dersiniz? Herkes geri adım atarken sonunda yine suçlu medya oldu! Bu mesajdan sonra, insanlar ısrarla bir şeyleri yapmamızı söylese de kendi ilkelerimizden ödün vermememiz gerektiğini yine hatırladım. Kanıta dayalı ve objektif habercilik yaparken, haber kaynakları olan kişilerin güvenilir olması gerekiyor. Sonrasında bazı kişilerle konuştuğumda, aslında ürünü kullanmayacaklarını ama kimse kırılmasın diye öyle yazdıklarını söylediklerinde Mevlana’nın dediği gibi, “Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol” sözü kulaklarımda çınladı. Söyledikleriyle yaptıklarının birbirini tutmadığı bu kişiler fütursuzca hareket ederek, başkalarının hayatlarını riske atabilirler. İşte bu noktada yine hatırlatmak isterim ki, bu tür farklı gruplardan ya da sosyal medyadan ürün tavsiye edenlere kulaklarınızı tıkayın. Çünkü, bu kişiler istediği gibi konuşup, yine suçu başkalarına atabilirler.
Birçok olay göründüğü gibi olmayabilir
Bir yıl önce Covid-19 salgını ile karşı karşıya kalacağımızı bilmiyorduk ve bunun tüm dünyada olduğu gibi zor bir durum olacağını, bir yıl boyunca bütün gün evimizde kalmamıza neden olacağını hiç düşünmemiştik. İlk defa SARS-CoV-2 adlı bir virüs hakkında çok şey duyduk ve maalesef birçok insanın hayatına mal oldu. İnternet ve konvansiyonel medyada koronavirüs ile ilgili yanlış bilgi selinden, komplo teorilerinden ve yalanlardan ortak bir nokta öne çıktı: Bilim haberciliği önemlidir.
DSÖ: COVID-19 döneminde yanlış bilgilerle mücadele[1]
Koronavirüs gibi herhangi bir yeni patojenin zorluklarından biri, bilim hakkında daha fazla şey öğrendikçe bilginin zamanla değişmesi. Herkes doğru bilgiler paylaştığına inanıyor ama işi aslı maalesef öyle değil. Yelpazenin diğer ucunda dezenformasyon var. Yanlış bilginin aksine, bu ondan kar elde etmek veya zarar vermek amacıyla oluşturulmuş yanlış bilgidir.
Çözüm nedir?
Sorunların ötesine geçerek, yol haritası belirlemek önem kazanıyor. Söylenenlere değil, kanıta dayalı verilere bakmak işinizi kolaylaştıracaktır.
- Kaynağı değerlendirin
Bilgileri sizinle kim paylaştı ve nereden aldılar? Sahte sosyal medya hesaplarını kontrol etmek için profillerin ne kadar süredir aktif olduğuna, takipçi sayılarına ve en son gönderilerine bakın. Web siteleri için, arka plan bilgileri ve yasal iletişim bilgilerini aramak için “Hakkımızda” ve “Bize Ulaşın” sayfalarını kontrol edin.
Resimler veya videolar söz konusu olduğunda, orijinalliklerini doğrulamayı alışkanlık haline getirin. Görseller için, Google[2] ve TinEye[3] tarafından sağlanan tersine görsel arama araçlarını kullanabilirsiniz. Videolar için, tersine görsel arama araçlarına girebileceğiniz küçük resimleri aramak için YouTube Data Viewer[4]‘ını kullanabilirsiniz.
- Başlıkların ötesine geçin
Başlıklar, yüksek sayıda tıklama almak için kasıtlı olarak sansasyonel veya kışkırtıcı olabilir. Bir makalenin başlığından fazlasını okuyun, daha ileri gidin ve tüm hikâyeye bakın.
- Gazeteciyi ve yazarı tanıyın
Güvenilir haberleri takip edebilmek için bilim, sağlık ve teknoloji habercileri hakkında bilgi edinebilirsiniz.
Ve şu soruları sorabilirsiniz:
- Sizin yorumunuz nedir?
- Neden buna bu şekilde tepki verdiniz?
- Varsayımlarınıza meydan okuyor mu veya duymak istediğiniz şeyi size mi söylüyor?
- Yorumunuzdan veya tepkinizden kendiniz hakkında ne öğrendiniz?
- Bu bana nasıl hissettiriyor?
- Bunu neden paylaşıyorum?
- Doğru olup olmadığını nasıl anlarım?
- Nereden geldi?
- Paylaşarak kimin gündemini destekleyebilirim?
Son olarak, bilim muhabirleri çok önemlidir. Çünkü doğru, objektif, etik ve kanıta dayalı bilgileri bulmak için büyük çaba sarf ederler. Bu nedenle seçici olmalı ve sadece bilim muhabiri haberlerine dikkat etmeliyiz. Belki bu küçük adım, doğru bilgiyi etrafa yaymak için büyük bir fark yaratabilir ve dünyayı yaşanacak daha güzel ve huzurlu bir yer haline getirebilir.
1 https://www.who.int/news-room/spotlight/let-s-flatten-the-infodemic-curve
[2] https://support.google.com/websearch/answer/1325808
[3] https://tineye.com/
